رحمت چیست؟

بسم الله الرحمن الرحیم 🔶 

پرسش: رحمت چیست ورحمت خدا چند تاست و چند نمونه رحمت خدا را نام ببرید و وسعت رحمت خدا چقدر است؟

پاسخ:
پرسشگر گرامی باسلام و تشکر از ارتباط با این مرکز.
رحمت از واژه‌های پرکاربرد در قرآن کریم هستند که بررسی همه جوانب آن‌ها بحث مبسوطی را می‌طلبد. از این رو به اختصار به برخی مطالب اشاره می‌شود. در ابتدا در باره ‌معنای رحمت باید گفت :
راغب اصفهانی در معنای رحمت گفته : رحمت ، مهربانی و رقتی است که مقتضای احسان است نسبت به شخص مرحوم (فردی که مورد ترحم قرار گرفته است‌) و چون خداوند با رَحْم (رحمت‌) وصف شود، مراد از آن تنها احسان است نه رقت قلب‌. رحمت خداوند بخشش و تفضل و رحمت آدمیان رقت قلب و عاطفه است‌.(1)
در المیزان ذیل تفسیر بسم اللّه الرحمن الرحیم آمده است‌: رحمت ،انفعال و تأثر خاصی است که در وقت دیدن محتاج عارض قلب می‌شود و شخص را به رفع احتیاج و کاستی طرف وادار می‌کند. این معنا به حسب تحلیل به عطا و فیض بر می‌گردد و به همین معنا خداوند با رحمت توصیف می‌شود; یعنی رحمت در خدا، به معنای عطا و احسان است نه تأثر و انفعال قلب‌; زیرا در او انفعال نیست‌.(2) درباره تعداد رحمت باید گفت گرچه عدد رحمت الهی بی شمار است. ولی به چند نمونه قرانی آن اشاره می شود‌:
1. نعمتی که باعث کرامت انسان شده‌; (3)
2. لطف و احسان و توفیق‌;(4)
3. رسالت و نبوت‌;(5)
4. گذشت‌، بخشش گناه و مغفرت‌;(6)
5. پاداش آخرت‌، بهشت‌;(7)
6. عطوفت و رأفت‌;(8)
7. یاری و نصرت‌;(9)
8. باران‌;(10)
9. راحتی‌، گشایش‌، عافیت و خیر;(11)
10. رزق و وسعت روزی‌;(12) تفصیل این بحث را در منبع ذیل جویا شوید(13)
اما در باره گستره رحمت الهی باید گفت رحمت خداوند سبحان دو گونه رحمت دارد:
الف ـ رحمت مطلق‌، فراگیر و بی مقابل
ب ـ رحمت خاص که در برابر غضب اوست‌.
صفت "رحمان‌" گویای معنای نخست یعنی رحمت مطلق و فراگیر او می‌باشد. رحمت رحمانیة خداوند، همه چیز را زیر پوشش خود دارد; دنیا و آخرت‌، مؤمن و کافر و... این گونه رحمت‌، رحمتی نامتناهی است‌، مانند آفتابی که به زندگی همه می‌تابد و بارانی که بر هر سرزمینی می‌بارد: "وَرَحْمَتِی وَسِعَت‌ْ کل‌َّ شَی‌ْءٍ;(14) و رحمتم همه چیز را فرا گرفته است‌."; "رَبَّنَا وَسِعْت‌َ کل‌َّ شَی‌ْءٍ رَّحْمَة‌ً وَ عِلْمًا;(15)پروردگارا! رحمت و علم تو همه چیز را فرا گرفته است‌." در این آیات‌، به رحمت فراگیر خداوند متعال اشاره شده است و مقابل چنین رحمت فراگیری‌، "عدم‌" است‌، نه "غضب‌"، زیرا اگر مقابل آن "غضب‌" باشد، باید قبول کنیم که خود "غضب‌" از زیر پوشش رحمت رحمانی خارج شود و در نتیجه رحمت مطلق خداوند، مقید و محدود شود.(16)بنابراین رحمت الهی گستره نامحدود دارد و هرگز نمی توان برای آن میزانی مشخصی بیان نمود.

پی نوشت ها:
1، راغب اصفهانی ‌مفردات الفاظ قرآن‌، ص 347، نشر دارالقلم بیروت بی تا.
2.المیزان ج1 ص29 نشر جامعه مدرسین قم 1377 ش.
3 . بقره‌(2)آیه 152.
4. همان ،آیه،178.
5 . همان ،آیه105.
6 . همان،آیه64.
7. آل‌عمران‌(3)آیه 153.
8 . همان،آیه 159.
9 . نسأ(4)آیه112.
11. اعراف‌،(7)آیه 5.
12 . یونس‌،(10)آیه 5.
13. اسرأ(17)آیه 28؛.
14 . دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی‌، بهأالدین خرمشاهی‌، مدخل "رحمت‌"ج 1 ص1101 نشر دوستان تهران 1377 ش
15 . اعراف (7) آیه 156.
16. غافر (40) آیه 7.